Araç içerisinde vites mekanizmasının sorunsuz bir şekilde işleyişinin sağlanabilmesi için aracın en önemli parçalarından birisi şanzıman olarak adlandırılır. Üstelik bu önemli parça, araç içerisindeki en yüksek fiyata sahip parçalardan birisidir. Değişmesi ve onarılması zor bir yapıya sahip olduğu için araç şanzımanı mümkün olduğu kadar doğru kullanılmalı ve uzun süre iyi çalışması sağlanmalıdır.
Şanzıman ömrü uzatma konusunda bilgi sahibi olabilmek için öncelikle bu parçanın anlamını bilmek gerekir. Şanzıman, araç içerisinde bir diğer ismi ile vites kutusu olarak da bilinmektedir. Bu özel parça, araçta sürücü tarafından verilen talimatları tekerleğe aktarır ve bu sayede de aracın kontrollü bir şekilde sürülmesi sağlanır. Bu sistemin oluşturulabilmesi için de günümüzde her araç içerisinde değişen yapılara sahip olmak üzere manuel, yarı otomatik veya otomatik şanzıman gibi çeşitler bulunur.
Şanzıman çeşitlerine kısaca değinmek gerekirse;
Manuel şanzıman günümüzde araçlarda en çok görülen ve kullanılan çeşit olmakla birlikte vites manuel şekilde kullanıcı tarafından değiştirilir. Düz vites olarak da adlandırılan bu araçlarda vitesin değiştirilmesi için öncelikle debriyaja basılır, motor ile tekerlek güç iletişimi kesildikten sonra vites değiştirilerek, debriyaj bırakılır ve araç yeni vites hızıyla ilerlemeye devam eder.
Yarı otomatik şanzıman ise ilk çıktığı günlerde aslında yarış arabaları için tasarlanmış olmasına rağmen sonrasında normal arabalarda da kullanılmıştır. Günümüzde bu araçlarda 7 vitese kadar destek bulunması ile birlikte şanzıman yağı yer almaz ve kuru şanzıman olarak bilinen bu sistem, yarı kontrollü yarı otomatik bir ilerleyiş sağlar.
Otomatik şanzıman olarak adlandırılan sistem ise manuel şanzıman ile benzer bir yapıya sahiptir Fakat otomatik bir şekilde vites değişimi gerçekleşir. Yani sürücünün vites değişimi için bir talimat vermesi gerekmeden araç hızlandıkça veya yavaşladıkça şanzıman vites kademesini kendisi düşürür veya yükseltir.
Araçta şanzıman ömrü uzatabilmek açısından birçok farklı noktaya dikkat ederek faydalı bir sonuç elde edilebilir. Örneğin, manuel ve tam otomatik şanzımanlarda araç şanzıman yağı kullanılır ve bu yağ araç hareket ettikçe eskir. Eskiyen yağın takriben her 15 bin kilometrede bir veya yılda en az bir defa değiştirilmesi büyük fayda sağlar.
Özellikle manuel araçlarda çok soğuk havalarda motorun direkt olarak çalıştırılması ve aracın vitese alınması araç şanzımanında sorun oluşturabilir. Bu nedenle çok acil olmayan durumlarda motor bir kısım ısındıktan sonra araç vitese alınarak kullanılmalıdır. Benzer şekilde çamur veya karlı zeminlerde araç kullanırken, yani yine soğuk havalarda da aracı ileri-geri salarak kurtarmaya çalışmak, şanzıman ömrü açısından zarar verebilir.
İleri-geri vites arasında geçiş gerçekleştirilirken, aracın tam olarak durması her zaman faydalıdır. Sürüş sırasında yavaşlama açısından vites küçültmek yerine sık sık fren kullanmak daha büyük fayda sağlar. Gerekmediği sürece ve hız yapılmayacağı takdirde yüksek viteste araç çalıştırılmaması ve lastiklere patinaj yaptırılmaması gerekecektir.
Şanzıman ömrü üzerinde özellikle şoför davranışları yani araç kullanımı çok büyük etkilere sahiptir. Örneğin, sürücü olarak aracınızı bir yokuşta park ettiğiniz zaman mutlaka el freni kullanmanız gerekir. Özellikle otomatik şanzımanda park mandalı üzerinde daha az baskı sağlanır ve şanzıman sızıntısı engellenir. Yine şehir içlerinde araç parkı sırasında kaldırımlara çarpmamak ve tümseklere dikkat etmek şanzıman aksının yük almasını engeller.
Tüm noktalara dikkat ederek aracınızı sorunsuz ve gayet profesyonel bir şekilde kullansanız dahi şanzıman ömrü mekanik yapısından dolayı elbette ki tükenecektir. Ancak bu tükeniş birkaç yıl içerisinde değil aracın iyice yaşlanması ve gerçekten hor kullanılması ya da çok uzun süre kullanılması ile ortaya çıkar. Yani bu bağlamda şanzıman ömrü uzatma her zaman sürücünün elindedir. Bu noktada da her yıl en az 1 defa şanzıman bakımı yaptırılması, servise danışılması, karşılaştığınız araç iletim sorunlarında da erken bakım yapılması büyük problemleri engelleyebilir.
Her parça gibi şanzımanın da bir ömrü vardır. Bu süre sonunda değişmesi zorunludur ancak bunun ne kadar uzayacağı kullanıma ve bakıma bağlıdır. Aracı zorlamadan sakin kullanım ve düzenli bakım ile şanzıman kullanım süresi uzayacaktır ve şanzıman değiştirme ve tamir masrafı azalacaktır. Ayrıca 0 km alınan bir aracın temiz kullanımda şanzıman 200 bin km üzerinde performans sergiler. Hiç bakım yapılmazsa 100 bin km'de dahi sorun çıkarabilir. Bu yüzden aracın her parçasında yıllık bakımı yaptırmak önemlidir.
Manuel ve otomatik şanzıman arıza fiyatları birbirinden farklıdır. Şanzıman aracın en önemli parçalarından biridir ve bu parçanın bakımı yapıldıkça ve baskı balata yenilendikçe kolay kolay tamir istemez. Tamir istediğinde ise ortalama 8-10 bin TL masraf çıkarabilir. Markaya modele göre ise eğişiklik gösterebilir. EDC şanzıman , 7 ileri DSG şanzıman gibi birçok şanzıman tipi vardır ve kaliteye göre parça fiyatları değişmektedir. Şanzıman arıza verdiğinde masrafın yüksek olacağı beklenir.
Otomatik veya yarı otomatik şanzıman tamiri fiyatları genel olarak yüksektir. Günümüzde parça fiyatlarının ve işçiliğin artması ile önemli bir arızada10 bin TL'nin üzerinde maliyet çıkarabilir. Özel servis veya yetkili servis olması da fiyatı değiştirir.
Düz vites arabanın şanzıman tamir fiyatı otomatiğe göre daha uygundur. Bunun nedeni ise her mekanızmada olduğu gibi manul olan sistemin otomatik sistemden daha az parça bulundurmasıdır. Önemli bir arıza tamiri en az 5000 TL lik bir masraf çıkarabilir.
